Opmerking vooraf: deze tekst is niet geschreven door een arts. Wel woon ik nu 10 jaar in Noorwegen waar ik ondertussen erg veel over de natuur heb geleerd, o.a. doordat ik jarenlang lid ben geweest van het reddingsteam van het Rode Kruis. Hier woon ik in de natuur en leef er dus mee, met alle ‘bewoners’ die erbij horen.
Gevaarlijke beestjes
Mensen zijn doodsbang voor grote en gevaarlijke dieren: beren, wolven, haaien. Maar er is een veel kleiner, ienieminie beestje waarvoor onze angst veel meer gegrond zou zijn. De teek, die de ziekte van Lyme en andere ziektes kan overbrengen, waar je behoorlijk tot ernstig ziek van kunt worden.
Teek als insect
De teek is klein, zwart, spinachtig insect van maar een paar millimeter groot. Ookal zijn er stadia als larve, nymfe en volwassen exemplaar, in omvang varieert ie vooral door het verschil of ie volgezogen is met bloed of niet. De teek is namelijk een parasiet, een bloedzuiger die leeft op en van het bloed van kleine zoogdieren en mensen.
De teek kruipt en kan niet vliegen of springen, dus kruipt op (de kleren / vacht van) een slachtoffer (gastheer) die voorbij komt of in zijn buurt zit of ligt. Vervolgens zoekt hij zich een weg naar de huid, bijt zich vast (graaft zijn kop in de huid) en begint met bloed zuigen. Iedereen met huisdieren heeft waarschijnlijk wel eens een volgezogen teek van zijn huisdier afgehaald. De teek zelf, zolang ie op je lijf kruipt, is niet gevaarlijk of schadelijk. Dat kan ie wel snel worden zodra ie zich vastbijt en ingraaft in je huid en op die manier ziektes kan overbrengen.
Sneaky beestje: je voelt ‘m niet
Het probleem met de teek is dat je ‘m niet kunt horen (zoals bij een mug, wesp enz.) of voelen kruipen op je huid en ook zien is lastig. Heeft ie eenmaal een plekje blote huid gevonden dan bijt ie zich vast. Hij steekt dus niet en gaat daarna weer verder zoals de mug. Je ontdekt ‘m vaak pas als het plekje waar ie zich vast gebeten heeft, gaat jeuken of irriteren. Neem jeukende of afwijkende plekjes serieus, check ze of laat ze checken door iemand anders als je het zelf niet (goed) kunt zien.
Waar komt de teek (vooral) voor?
Ondertussen komt de teek bijna in elk landschap voor maar er zijn zeker gebieden waar de teek voorkeur voor heeft:
- Kust (duinen) – in de vegetatie daar: bomen, bosjes, struikgewas, heide.
- Heidegebieden binnenland (Veluwe, heuvelrug)
- Stukken / stroken met hoog (ietwat vochtig) gras, dus langs sloten, meren enz.
- Naaldbossen of bossen met gemengd bos (loof en naald). Een bodem met boomschors en dennenaalden vinden ze het einde.
Het is een mythe dat ze uit bomen komen vallen, want daar bevinden hun ‘gastheren’ (mens en dier) zich niet en ze kunnen niet vliegen. Ze houden zich veel meer op de grond omdat daar hun slachtoffers ‘wonen’ en rondlopen: wij mensen en dieren. Vooral reeën (en andere hertachtigen) zijn wandelende tekenhotels! In Noorwegen hebben ze op een eiland alle reeën doodgeschoten omdat die zoveel teken met zich meebrachten dat het er voor de mens niet meer veilig was.
Nadat een teek zich heeft volgezogen (in de loop van 7 dagen na hechting), valt hij vanzelf van zijn gastheer af. Ik heb de zwaartekracht nog nooit naar boven zien werken dus dat betekent op de grond of de begroeiing die daar is. Het vrouwtje kruipt iets onder het oppervlak (liefst bosbodem met dennenaalden) om daar duizenden eitjes te leggen.
Do’s :
Voorzorgsmaatregelen
A) Doe je huiswerk qua gebied / bestemming:
- Verdiep je in het gebied waar je naar toegaat, vraag evt. een boswachter, mensen die bekend zijn in het gebied.
- Check de tekenrader van het rivm: die geeft nu jammergenoeg een waarschuwing ‘hoog’ voor heel Nederland. Tekenradar NL – tekenverwachting.
Kijk op het middelste tabblad ‘Tekenverwachting’, die is meest interessant omdat daar aangegeven wordt in welke mate de nimf (baby-teek) voorkomt. Een teek in dit stadium is het gevaarlijkst omdat een beet van de nimf het grootste besmettingsgevaar geeft.
B) Kleding:
- (Outdoor)kleding in lichte kleur (zand, evt. kaki) met het oog op zo snel mogelijk ontdekken van de teek. Geen spijkerbroek!
- al vallen de mussen van het dak: lange broek en shirt met lange mouwen.
- sokken OVER de broek, dus geen stukjes huid bloot laten en openingen laten
C) Anti-tekenmiddel
- Anti-tekenmiddel: Spuit / smeer het op de beruchte plekjes (zie ook hieronder), maar niet rechtstreeks bij / op slijmvliezen, dus niet in je kruis! Wel precies bij de overgang van je broekband op je huid, overgang van je broek naar je sokken, je haarrand in je nek.
Er zijn meerdere middelen op de markt, voor op je huid en er zijn middelen voor op je kleren. Hier heb ik iets te weinig kennis van de Nederlandse situatie. In Noorwegen koop je het beste middel bij de apotheek. Ik kan evt. later nog wat aanvullen over samenstelling.
Hier bedoel ik chemische samenstellingen die te koop zijn. Teken zou bepaalde etherische olieën niet lekker vinden wat ook als anti-teek middel zou kunnen dienen. Dit heb ik zelf (nog) niet getest en daarom schrijf ik er hier niet over.
D) vind je een kruipende teek: maak ‘m dood!
Doodslaan zoals je met een mug zou doen, werkt niet bij de teek: hij heeft een hard schild en kruipt gewoon weer verder. Verdrinken in water werkt ook niet.
‘Kill the tick’: neem een stukje papier (zakdoekje, wc-papier), laat de teek erop kruipen of zet ‘m er zelf op, doe het papiertje dubbel en zet de nagelrand van je duim op z’n schildje (midden vd teek) tot je ‘pats’ hoort en ziet dat er vocht in je papiertje komt. Geef evt. extra kracht met de bovenkant van je nagel (schraapbeweging). Doe dit bij voorkeur op een harde ondergrond. Verzeker je ervan dat de teek daadwerkelijk dood is door het papiertje open te vouwen. Geen papier bij de hand? Gebruik je andere duimnagel als ondergrond.
Een teek verderop weer vrijlaten kan, maar is niet heel verstandig: hij heeft een radar voor bloed en zal naar je terugkeren – of een andere gastheer (slachtoffer) zoeken.
Ik heb nog nooit het nut van een teek in het grotere dierenrijk kunnen ontdekken dus ik heb persoonlijk niet zo’n moeite met ‘kill the tick’
E) Achteraf: doe de tekencheck!
Je kunt de tekencheck opdelen door een snelle visuele tekencheck direct nadat je uit de natuur komt (op de parkeerplaats), mits je ook maar de echte variant alsnog zo snel mogelijk na thuiskomst doet – d.w.z. poedeltje naakt.
Doe de visuele check bij voorkeur met z’n tweeën en dan om en om en NIET tegelijk! Echter: ben je alleen en heb je geen ander om jou te vlooien of te bekijken: doe het zo goed als je kunt zelf, door te kijken en voelen in de genoemde holtes hieronder, huidplooien op te tillen, via een grote badkamerspiegel je oksels te inspecteren enz.
Tijd is van wezenlijk belang: een binnen 24 uur verwijderde teek geeft een aanzienlijk kleinere kans op besmetting, in ieder geval voor wat betreft besmetting met de ziekte van Lyme.
“Een teek die binnen 24 uur verwijderd wordt heeft nog geen kans gehad de borreliabacterie over te brengen – tijd is dus cruciaal!”
Waar kijk je dan?
Kijk overal, maar de teek heeft vooral voorkeur aan plekjes met een dunne huid waar het lekker warm is, de zogenaamde broeiplekjes: – waar het broeierig wordt. Plekjes dus die niet direct te zien zijn.
Overigens heb ik de teken die ik gehad heb, altijd zelf ontdekt omdat je op een gegeven moment iets voelt: je voelt iets ‘trekken’, of jeuken of een bultje op een voor jou onbekende plek. Je kent meestal je eigen moedervlekken, vetbultjes, littekens enz. en dit valt op omdat het afwijkt. Dus negeer jeuk nooit maar check het even!
De zones om te checken [van boven naar beneden]
- hoofdhuid – dus tussen je haar -, overal waar je hoofdhaar hebt. Bij lang haar: eerst loshalen!
- achter je oren >> vouw ze dubbel bij check
- onderste haarrand in je nek
- oksels
- vrouwen: onder je borsten (til ze op!) – je weet wel, daar waar je zweet
- contouren van de bh
- liezen
- broekrand (dus in je middel)
- in je navel (!)
- randjes van je onderbroek
- je kruis
- bilspleet
- de vouwen onder je billen
- knieholtes,
- rond je enkels
- tussen je tenen
- En alle andere behaarde en broeierige plekjes, inclusief overige huidplooien – we zijn niet allemaal gelijk gebouwd.
De teek spoel je niet af met douchen, zeker niet een teek die zich al vastgebeten heeft. Hij heeft kreeftachtige pootjes, waarmee ie zich geweldig goed vast kan houden op je huid. Jezelf ‘hard’ afdrogen met een handdoek is evenmin voldoende.
Tijdens het douchen je haren wassen geeft wel een goede gelegenheid om met je vingertoppen je eigen hoofdhuid nauwkeurig na te lopen.
Doe de check ook de 2e en de 3e dag nadat je teruggekomen bent uit ‘tekengevaarlijk’ gebied. Ben je een ervaren checker dan kom je voor de follow-up ook zelf een eind. Als je een teek hebt gemist in de eerste ronde, is die ondertussen groter geworden (en dus makkelijker te vinden), omdat ie steeds groter wordt naarmate ie zich vult met bloed.
Elkaar ‘vlooien’ en zelf al je plooien bekijken kan echt alleen maar naakt!
Help, ik heb een teek!
- Raak niet in paniek!
- Zorg ervoor dat de teek zo snel mogelijk verwijderd wordt, de kans op overdracht van een besmettelijke ziekte is het kleinst als de teek binnen 24 uur verwijderd wordt.
- Gebruik géén alcohol of ander ontsmettingsmiddel op de teek! Dat irriteert het beestje met meer risico op besmetting.
- Verwijder de teek bij voorkeur met een tekenpen, ga NIET zelf prutsen met een naald o.i.d. Een pincet kan wel. Vraag bij voorkeur een ander de teek te verwijderen, om er helemaal goed bij te kunnen / voor te zitten.
- Pak de teek vast zo dicht mogelijk bij jouw huid, en trek ‘m eruit in een rechte beweging. Dus niet draaien of schroeven! De teek is er recht in gegaan en moet er ook recht weer uit. Knijp vooral niet in het lijf van de teek! Zie video: Hoe een teek verwijderen
- Vaak blijft er een wondje achter, dat rood kan worden en kan jeuken, daar waar de de teek gezeten heeft. Net zoals bij een muggenbult of andere insectenbeet. Dit is normaal en geen symptoom van besmetting. Ontsmetten met alcohol mag.
- Krijg je niet de hele teek eruit, is dat niet erg. Je lichaam zal het net als een splinter naar buiten werken. Ga niet zelf prutsen of pulken, de kans is dan groot dat het wondje gaat ontsteken. Ook dat zegt niets over een mogelijke besmetting.
- Raadpleeg een arts:
- als er een rode ring ontstaat binnen 3 – 30 dagen rond het plekje waar de teek heeft gezeten.
- Bij koorts, opgezette klieren en griepachtige of andere ziekteverschijnselen.
- En overigens altijd bij twijfel.
Meer informatie teek verwijderen van LymeNet Nederland.
Dit was óók mijn Nature Quest van afgelopen zaterdag: twee kanten van dezelfde medaille en allebei even waar:
Gaby’s Mindspins 